Σπάνια φωτογραφία του βυζαντινού ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Ζευγοστάσιο, πριν αφαιρεθεί το κτίσμα του πρόναου (δεν γνωρίζουμε τον λόγο που αφαιρέθηκε), που διέσωσε ο Αρχιμανδρίτης Μιλτιάδης Σιδερίδης στο βιβλίο του «Η Εκκλησία στον Μακεδονικό Αγώνα» (Εκδόσεις Καστοριανή Εστία 1995).



Ο Αρχιμανδρίτης χαρακτηρίζει στο βιβλίο του τον Ναό της Κοιμήσεως του Zευγοστασίου ως την Αγία Λαύρα της Δυτικής Μακεδονίας διότι, σύμφωνα με τα γραφόμενά του, λίγο μετά το 1900 ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης και έπειτα από Θεία Λειτουργία που τέλεσε στο ναό, ζήτησε τη συνδρομή ιερέων και ιδιωτών, που είχαν μαζευτεί απ’όλα τα γύρω χωριά, για την οργάνωση του αγώνα εναντίον των βουλγάρων κομιτατζήδων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αφύπνιση των Ελλήνων των Καστανοχωρίων και βοήθησε στην απελευθέρωση της Δυτικής Μακεδονίας τα επόμενα χρόνια.

Αναφέρει ότι ο Ναός της Κοιμήσεως χτίστηκε το 940 μ.Χ. από την Αυτοκράτειρα Λεκαπηνού Ιωάννα και αρχικά ήταν μικρότερος σε μέγεθος διότι ήταν χώρος προσωπικής και όχι κοινής λατρείας. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει από επιγραφή που υπάρχει στο εσωτερικό του ναού.


Το 1749 που άρχισε να χτίζεται ο οικισμός του Ζευγοστασίου, στον ναό έγινε επέκταση για να καλύψει τις ανάγκες του νεοσύστατου χωριού. Ως τότε ο οικισμός βρισκόταν περίπου μισή ώρα βορειότερα, προς τα Σπήλαια, στη θέση Αγία Παρασκευή όπου ακόμη και σήμερα σώζονται κάποια ερείπια.


ΕΔΩ μπορείτε να δείτε το άρθρο της Cyberότσαρκας για τον Ναό της Κοιμήσεως Ζευγοστασίου