Χωριά Φαντάσματα Νο3 - Χαραυγή Κοζάνης

Χαραυγή Κοζάνης,

κρύβει στα σπλάχνα της τον θησαυρό και την κατάρα μαζί...

Είχαμε πάρει αρκετές πληροφορίες μέσα στο καλοκαίρι για τα χωριά Κλείτος και Χαραυγή του νομού Κοζάνης και αποφασίσαμε πως πιθανότατα θα άξιζε τον κόπο να διανύσουμε τα απαιτούμενα χιλιόμετρα από την βάση μας για να αναζητήσουμε αυτό το κάτι διαφορετικό που είχε να μας δείξει η περιοχή. Αυτό το διαφορετικό δεν επρόκειτο να ήταν συνηθισμένο αλλά ούτε και κάτι το οποίο έχει να κάνει με κρυμμένες φυσικές ομορφιές ή ιστορικά μυστικά.

Η περιοχή αυτή βρίσκεται δίπλα σε ορυχεία και διασχίζεται από τους ταινιοδρόμους του λιγνίτη, στην πορεία τους, προς τα παρακείμενα εργοστάσια της Δ.Ε.Η., στην ευρύτερη περιοχή της Πτολεμαΐδας. Ο λιγνίτης υπάρχει σε αφθονία στα σπλάχνα του τόπου αυτού και με την καύση του, αποτελεί μία πολύ εύκολη και αποδοτική πηγή ενέργειας. Γι'αυτό άλλωστε βρίσκονται εκεί γύρω, τα περιβόητα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τα οποία καλύπτουν κατά 80%, περίπου, τις ανάγκες όλης της χώρας σε ηλεκτρισμό.

Όλη αυτήν η διαδικασία με την εξόρυξη, την μεταφορά και την καύση του λιγνίτη είχε ως αποτέλεσμα την ρύπανση του περιβάλλοντος της γύρω περιοχής και την απειλή της δημόσιας υγείας. Το χωριό Χαραυγή Κοζάνης βρίσκεται στο σημείο εκείνο που η ρύπανση "χτύπησε κόκκινο", με το κάρβουνο να περνάει ξυστά από δίπλα. Η μαυρίλα έχει καλύψει τα πάντα...

Όταν φτάσαμε, καταλάβαμε πόσο πιο "φτωχές" ήταν οι εικασίες μας για το θέαμα που θα αντικρίζαμε... Μόλις λίγα λεπτά στο χωριό και η δυσφορία στην αναπνοή είχε γίνει ήδη αισθητή. Η σκέψη που αυτόματα κάναμε ήταν πως δεν θα μπορούσε να ζήσει άνθρωπος εδώ. Νιώθεις τον αέρα σαν δηλητήριο... Γι'αυτό και πριν από 15 χρόνια η Χαραυγή εγκαταλείφθηκε απότομα και εξ'όλοκλήρου. Η Δ.Ε.Η. απαλλοτρίωσε όλο το χωριό και δημιούργησε την Νέα Χαραυγή Κοζάνης, σε άλλη περιοχή, πιο μακριά από την μόλυνση, δίνοντας καλά ανταλλάγματα στους Χαραυγιώτες. Καινούρια σπίτια και μόνιμες θέσεις εργασίας στην επιχείρηση.

Ξεριζωμός. Μία λέξη που δεν "απαλλοτριώνεται" με άλλη παρόμοια. Και πολλοί Χαραυγιώτες ξέρουν καλύτερα από τον καθένα την σημασία της γιατί το έζησαν εις διπλούν. Μικρασιάτες, Πόντιοι, Θρακιώτες... Όταν ο τούρκος κατακτητής τους ξερίζωσε, πήγαν σε έναν τόπο μακρινό και ξένο, κι όμως, πάνω που τα παιδιά τους τον αγάπησαν, ήρθαν οι ανάγκες μίας σύγχρονης κοινωνίας να τους εκδιώξουν εκ νέου, και χωρίς δεύτερη επιλογή, να τους στείλουν σε μία καινούρια ξενιτιά.

Η περιήγησή μας στους δρόμους του χωριού κράτησε αρκετές ώρες. Πρόκειται για ένα μεγάλο χωριό που κάποτε αποτελούσε το κεφαλοχώρι της γύρω περιοχής. Ο κεντρικός δρόμος έχει τα απομεινάρια κάποιων καταστημάτων. Υποδηματοπωλεία, νεωτερισμοί, καφενεία... Οι περισσότεροι τα πήραν όλα φεύγοντας, από κουφώματα μέχρι και καλωδιώσεις. Υπάρχουν όμως και σπίτια τα οποία είναι σαν να έχουν μείνει ανέγγιχτα. Οικιακά σκεύη, καναπέδες, ρούχα και ότι άλλο μπορείς να φανταστείς. Ίσως οι ιδιοκτήτες τους αποφάσισαν να κάνουν μία, εξ'ολοκλήρου, νέα αρχή.

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στην Παναγία, ίσως να είναι πλέον το μόνο κτίριο που δέχεται κόσμο που και που. Ο ταινιόδρομος με τον λιγνίτη περνά μέσα από την αυλή της εκκλησίας... Η στάχτη αλλά και ο συνεχής διαπεραστικός θόρυβος των μηχανημάτων είναι ανυπόφορα... Κι όμως, το Πάσχα αλλά και τον Δεκαπενταύγουστο οι Χαραυγιώτες, λειτουργούνται στο παλιό τους χωριό και όσο και αν από την εγκατάλειψη, σου πιάνεται η καρδιά, σίγουρα εκείνες τις μέρες θα έχουν πολύ όμορφες εικόνες να θυμούνται από το πάλαι ποτέ, γεμάτο από ζωή, κεφαλοχώρι. Κατά την επίσκεψη μας μάλιστα, έτυχε να βρούμε εκεί δύο κυρίες οι οποίες καθάριζαν από την ατελείωτη μαυρίλα του άνθρακα την -άδεια εσωτερικά- εκκλησία, εν όψει του Δεκαπενταύγουστου. "Όλοι μας ξέχασαν", μας είπαν. "Εμείς δεν το ξεχνάμε όμως το χωριό, σε αυτούς τους δρόμους μεγαλώσαμε...".

"Oδός Νίκης"... Ο κεντρικός δρόμος της Χαραυγής φέρνει στο μυαλό πιο εύκολα εικόνες από πολεμικό χολυγουντιανό θρίλερ παρά από ένα χωριό στα περίχωρα της Κοζάνης. Τα πάντα "σαπίζουν" και τα σημάδια από την ανθρώπινη δραστηριότητα, δεκαετίες πριν, σε φέρνουν σε μία περίεργη αλλά τόσο άμεση επαφή με τους παλιούς κατοίκους του χωριού. Η νησίδα, οι λάμπες, τα καταστήματα... Το καθετί ενεργοποιεί αυτόματα την νοερή μηχανή του χρόνου...

Δεν ήταν όλα τόσο απλά για τους Χαραυγιώτες. Η ιστορία αυτή κράτησε πάνω από 20 χρόνια, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '90, οπότε έφυγαν και οι τελευταίοι από το χωριό. Αντιδράσεις, συγκρούσεις, κινητοποιήσεις, αστυνομία, βία... Γι'αυτό και κάποιοι δεν παρέλειψαν να αφήσουν το στίγμα τους στους γκρίζους τοίχους ενός τοπίου που μοιάζει βομβαρδισμένο. Πρόκειται για ένα γκράφιτι.

Το ίδιο ακριβώς σε πολλά σημεία, μέσα σε σπίτια και καταστήματα. Μία φιγούρα που προσπαθεί να επιβάλλει εξουσία, ένας ένστολος άντρας σαν να διατάζει με το όπλο στο χέρι. Μία σιωπηλή διαμαρτυρία για όσα έλαβαν χώρα μέχρι την πλήρη εγκατάλειψη του χωριού...

Γυρίσαμε στην βάση μας έχοντας πολύ μαυρίλα να καθαρίσουμε από πάνω μας. Εκεί που τίποτα δεν γλίτωσε από την μαυρίλα, ο κανόνας ίσχυσε και για την παρέα της cyberότσαρκας. Μαύρα ρούχα αλλά και συναισθήματα. Ήταν σίγουρα κάτι το εντελώς διαφορετικό, κάτι το σπάνιο. Η ανάγκη μας να καλύψουμε την νεανική ανία του καλοκαιριού, μας γέμισε για ακόμα μία φορά, με εικόνες και εμπειρίες ασυνήθιστες. Ένα ακόμη μυστικό του τόπου μας. Μυστικό πονεμένο και... μαύρο!

"...είπε η ίδια η Ιφιγένεια στον πατέρα της και τον μνηστήρα της πως η θυσία πρέπει να γίνει. Ο μάντης Κάλχας το είχε πει ξεκάθαρα πως δεν υπάρχει άλλη λύση πέρα από την θυσία, ώστε να φυσήξει ο ούριος άνεμος στα πανιά των Ελλήνων..."

-Τα ποσοστά του καρκίνου στην περιοχή καλπάζουν και αυτή η θυσία είναι πολύ πιο θλιβερή από την εγκατάλειψη ενός χωριού. Πολλοί άνθρωποι έχουν φύγει από την επάρατη νόσο που τους προκάλεσε η ατμοσφαιρική μόλυνση.

-Η ερήμωση της Χαραυγής έγινε λόγω της άμεσης επαφής και της μικρής απόστασης από τα ορυχεία με το λιγνίτη και όχι λόγω εργοστασιακών αποβλήτων.

-Το παρακείμενο χωριό Κλείτος Κοζάνης, το οποίο αναφέραμε αρχικά, απ'ότι φαίνεται θα έχει και αυτό την ίδια μοίρα με την Χαραυγή καθώς και εκεί η κατάσταση έχει αρχίσει πλέον να γίνεται ανυπόφορη. Ήδη έγιναν και εκεί απαλλοτριώσεις και αρκετοί έφυγαν.

-Μόλις αυτές τις ημέρες που δημοσιεύθηκε το παρόν άρθρο, η Δ.Ε.Η. ανακοίνωσε νέα έργα και νέες ελπιδοφόρες ενεργειακά επενδύσεις για τα κοιτάσματα του λιγνίτη της Πτολεμαΐδας, που αγγίζουν τα 14 δισεκατομμύρια ευρώ για την πενταετία 2009-2014. Το στοίχημα της ηλεκτροδότησης σχεδόν ολόκληρης της χώρας από την περιοχή της Πτολεμαΐδας παρατείνεται...

-Το άρθρο αποτελεί το 3ο μέρος της σειράς άρθρων "Χωριά - Φαντάσματα".

Εξόρμησαν/Συνεργάστηκαν: Nick Kontostavlakis, pitbul, toulias, garavelas

Eπιμέλεια/Κείμενο: toulias.